B) İŞARET (GÖSTERME) ZAMİRLERİ:
Adların yerini işaret yoluyla tutan sözcüklerdir. Türkçede kullanılan başlıca işaret zamirleri şunlardır: Bu, şu o, bunlar, şunlar, onlar, öteki, beriki, diğeri, böylesi, söyleşi, öylesi, bura, şura, ora...
Buralarda mekân tutup kalınmaz.
Biz şuna bakıyoruz, siz ötekine bakın.
Bu tam bana göre.
Diğerleri gelecekti.
Çocuklar ötekini beğeniyor.
Uyarılar:
1. ."O" ve "onlar" sözcükleri hem kişi hem de işaret zamiri olarak kullanılmaktadır. Bu sözcükler insanları anlatmak için insan adı yerine kullanılırsa "kişi zamiri", insan dışındaki bir varlığın adının yerine kullanılırsa "işaret zamiri" sayılır.
Oda bu büroda çalışmak istiyordu.
Kişi zamiri
Bu konuda onlar bizi destekliyor.
Kişi zamiri
Onları çöpe atacaktım.
İşaret zamiri
Siz bilirsiniz ama o daha ucuzdu.
İşaret zamiri
2. İşaret anlamlı sözcükler, zamir olabildikleri gibi sıfat da olabilirler. Bir addan önce kullanılarak o adla tamlama oluşturan işaret sözcükleri sıfat, tek başlarına kullanılarak bir adın yerini tutan işaret sözcükleri ise zamirdir.
Ötekiyol daha uzun ve yorucuydu.
Sıfat
Ötekihem ucuz hem de kaliteli.
Zamir
Ben o çocuğu tanımıyorum.
Sıfat
İnan oçok kurnazdı.
Zamir
3. "O, onlar" dışındaki işaret sözcükleri insan adının yerine kullanılsalar da kişi zamiri sayılamazlar. Çünkü Türkçede kişi zamirleri sadece "ben, sen, o, biz, siz, onlar, kendi" sözcükleridir.
Bu sene de şubaşkan olsun.
işaret zamiri
Ötekinitemsilci seçtik.
İşaret zamiri
C) BELGİSİZ ZAMİRLER:
Varlık adlarının yerini kesin olarak değil de yaklaş • olarak tutan, göreceli anlamlı sözcüklerdir. Kimse, herkes, bazısı, hepsi, tümü, çoğu, falan...vb
Eşyanın çoğunu ben taşıdım.
Birkaçımız burada bekleyeceğiz.
Herkes ayaktaydı.
Fazlasını attık.
Bizi kimse görmedi.
Birçoğumuzu sorguya aldılar.
Not:
Adlardan sonra gelerek adlarla birlikte ikileme oluşturan ve "yakıştırmaca" olarak adlandırılan sözcükler de beleşiz zamirdir.
Çocuk mocuk istemiyorum.
Sizinle iş mis. yapılmaz.
Ortalıkta araba maraba yoktu.
D) SORU ZAMİRLERİ:
Varlık adlarının yerini soru yoluyla tutan sözcüklere • Kim, kaçı, hangisi, nerede, ne... vb.
Yemekten sonra ne alırdınız?
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
Hangisine karar verdiniz?
Bu akşam nerede toplanacağız?
Çocukların kaçı kızamıktı?
Şu yaşlı adam neyiniz olur?
Uyarı:
* Soru zamirleri ad durum eklerini alarak kullanılabilirler.
* Soru sözcüklerinin zamir olup olmadığını anlayabilmek için kullanıldığı cümlede yerine uygun bir ad getirilebilip getirilememe özelliğine bakarız. Ad getirilebiliyorsa soru sözcüğü zamirdir.
Bu sorunla kim ilgilenecek?
Eda
Hangisinialmak istiyorsunuz?
Evi
Bu dolaba ne yerleştirelim?
bardakları
Nerede toplanacaksınız?
Parkta
E) İLGİ ZAMİRİ:
Ad tamlamalarında tamlananın yerine kullanılan "-ki' ekidir.
Sizin ev çok güzel; bizim ev biraz dar.
Tamlayan Tamlanan Tamlayan Tamlanan
Sizin - ki çok güzel; bizim - ki biraz dar.
(ev) (ev)
Kardeşimin - ki birden kırıldı.
(kalemi)
Örneklerde görüldüğü gibi tamlayanın sonundaki "-ki" yi çıkarıp yerine tamlanan görevli bir ad getirebiliyoruz.
Uyarı:
Zamir olan "-ki" ile sıfat yapan "-ki" karıştırılmamalıdır. Sıfat yapan "-ki" eklendiği adı kendisinden sonra gelen adın sıfatı yapar.
Üstteki çocuk hastaydı,
sıfat ad
O gün cebimdeki para tükenmişti.
sıfat ad
Okulunki daha ucuzdu.
İlgi zamiri (okulun kooperatifi)
F) İYELİK ZAMİRLERİ:
İsim soylu sözcüklerin sonlarına getirilerek sahiplik kavramı kazandıran; o varlıkların, kavramların kime ait olduğunu bildiren eklerdir. "Benim, senin, onun, bizim, sizin, onların" sözcüklerinin yerini tutar.
iyelik eklerini (zamirlerini) aşağıdaki tabloda daha iyi görürüz.
|
|
TEKİL
|
ÇOĞUL
|
|
1. Kişi
|
-ım, -im...
|
-ımız, -imiz...
|
|
2. Kişi
|
-ın, -in...
|
-iniz, -iniz...
|
|
3. Kişi
|
-ı, -i...
|
-lan, -Ieri...
|
Okulumuz Dicle'nin durgun sularına bakıyordu. (Bizim)
Üç gün önce kardeşi geldi, (onun)
Eviniz çok güzelmiş, (sizin)
ÇÖZÜMLÜ ÖRNEKLER
ÖRNEK - 1: (ÖSS - 1998)
Bu küçük kasaba geniş ve derin bir vadinin içinde kurulmuştu. Dik, kayalık tepenin üstündeki çok eskilerden
I II
kalma kalesi, görkemiyle etkiliyordu insanı. Alçacık damlı dükkânların bulunduğu tarihi çarşısı da birçok
III IV V
yönden görülmeye değerdi.
Bu parçada numaralanmış sözcüklerin hangisi, bir varlığın neye ait olduğunu belirten ek almıştır?
A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.
ÇÖZÜM:
"Bir varlığın neye ait olduğunu belirten ek" iyelik eki, yani belirtili ya da belirtisiz ad tamlamalarında tamlananın aldığı ektir, iyelik eki de iyelik zamiridir. "Kalesi" sözcüğü, iyelik eki almış tamlanandır. Doğru cevap (C) seçeneğidir.
ÖRNEK-2: (ÖSS-1995)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru zamiri vardır?
A) Arkadaşın Ankara'ya ne zaman gelmiş?
B) Bu tabağı buraya kim koymuş olabilir?
C) Ben de onunla gidebilir miyim?
D) Kaçıncı katta oturuyorsunuz?
E) İstanbul'a ilk kez mi gidiyorsun?
ÇÖZÜM:
Bir soru cümlesinde soru anlamının zamirle sağlanıp sağlanmadığını anlamak için sorunun cevabına bakmak gerekir, eğer verilen cevap bir ad veya bir zamir ise demek ki soru anlamı zamirle sağlanmıştır:
Bu tabağı buraya kim koymuş olabilir?
- Ayşe koymuş olabilir.
Ad
- O koymuş olabilir. Zamir
Görüldüğü gibi verilen cevap ad da zamir de olabiliyor. O halde B seçeneğinde soru anlamı bir zamirle sağlanmıştır. Soru anlamı A'da "ne zaman" zarfıyla; C ve E'de "mi" soru edatıyla; D'de "kaçıncı" sıfatıyla sağlanmıştır. Doğru cevap (B) seçeneğidir.
ÖRNEK - 3: (ÖSS-1997)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bir belgisiz zamir nesne görevindedir?
A) Bazen günlerimi resim yaparak geçiriyorum.
B) Çoğu zaman onu otobüs durağında görüyorum.
C) Kimi arkadaşlar çayı sever ama ben kahveyi yeğlerim.
D) Bana, bir gün uğrasın, diye haber bırakmış.
E) Bunların hepsini geçen gün ben aldım.
ÇÖZÜM:
A, B, C, D seçeneklerinde belgisiz zamir kullanılmamış. E seçeneğinde "bunların hepsini" belirtili ad tamlamasında "hepsi" belgisiz zamiri, tamlanan olarak kullanılmıştır. "Neyi aldım?" sorusuna cevap verdiği için de belirtili nesne görevini üstlenmiştir.
Doğru cevap (E) seçeneğidir.
ÖRNEK - 4:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, anlam belirsizliğini gidermek için cümlenin başına bir şahıs zamiri getirmek gerekir?
A) Adana'ya yerleştiklerini duydum.
B) Yeni aldığın elbiseyi çok beğendim.
C) Önerdiğin romanı henüz okuyamadım.
D) Yarışmada birinci olduğuna sevindim.
E) Sınava İstanbul'da girmek istiyorum.
ÇÖZÜM:
Kişi zamirinin kullanılmayışından doğan anlam belirsizliği ikinci ve üçüncü tekil kişilerin tamlayan oldukları cümlelerde bu tamlayanların düşmesiyle görülebilir. Buna göre A'da "onların", B'de "senin" C'de "senin" anlamı vardır; dolayısıyla bu sözcükleri kullanmak gerekmemektedir. E'de ise tamlayanın düşmesi söz konusu değildir, tamlama da yoktur. D seçeneğinde hem "senin" hem de "onun" anlamı vardır. Bu da belirsizliğe yol açtığından bu sözcüklerden (zamir) birinin cümlenin başına getirilmesi gerekir.
Doğru cevap (D) seçeneğidir.
ÖRNEK - 5:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde İşaret sözcüğü bir adın yerini tutmaktadır?
A) Diğer kitaplarımı okulda unutmuştum.
B) Bu dağlarda ceylan gezer.
C) Şu yalan dünyanın nesine güveneyim?
D) Yıllar sonra buralara ya geliriz ya da gelemeyiz.
E) Son yıllarda şöyle bir ev istemiştim hep.
ÇÖZÜM:
Seçeneklerde kullanılan İşaret sözcükleri, sırasıyla "diğer bu, şu, buralara, şöyle" sözcükleridir. Bunlardan "diğer' "kitap" adını, "bu", "dağ" adını, "şu" "yalan dünya", tar-lamasını, "şöyle" "bir ev" tamlamasını belirtmekte oldğundan sıfat görevlidirler. D seçeneğinde "bura" sözcüğü bir yer adının yerine kullanılmıştır. Yer anlamlı işara zamiridir.
Doğru cevap (D) seçeneğidir
