Rahat uyumak için ılık bir duş aldı. (Niçin?) (amaç)
CÜMLENİN ÖĞELERİ BULUNURKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DURUMLAR
|
Her zaman önce yüklem sonra özne bulunur. Bu iki öğeyi bulduktan sonra diğer öğelere geçebilirsiniz.
Örnek: Ali seni dün sinemada görmüş.
Görmüş: Yüklem, Gören kim? –Ali (Özne), Ali kimi görmüş? –Seni (Belirtili Nesne), Ali seni ne zaman görmüş? –Dün (Zarf Tümleci) Ali dün seni nerede görmüş? –Sinemada (Dolaylı Tümleç)
Herhangi bir öğe bir tek sözcükten oluşabileceği gibi birden çok sözcükten, sözcük gruplarından da oluşabilir.
Örnek: Yaşam denizinde uzun uzun kulaç atmış bir insanın yalın ve sıcak anlatımıydı bizi etkileyen.
Yüklem Grubu Özne
Sözcük grupları (tamlamalar, deyimler, birleşik sözcükler, eylemsi grupları, sayı grupları...) öğeler bulunurken parçalanamaz.
Örnek: Hüsemburnundan soluyordu.(Deyimden oluşan bir yüklem)
ü Devrik cümlelerin öğelerini bulmak için öncelikle kurallı cümle haline getirmemiz gerekir.
Örnek: Akşam geliyorum yanına. Akşam yanına geliyorum.
ZT DT Y
ü Soru cümlelerinin öğelerini bulmakta zorlanırsanız, soruya cevap vererek öğelerini bulmayı deneyin.
Örnek: Ayşe buraya nasıl gelmiş? - Ayşe buraya yürüyerek gelmiş.
Ö DT ZT Y
ü Hitaplar, ünlemler ve bağlaçlar; öğe dışı sözcüklerdir.
Örnek: Dostlarım, (Siz) beni dinleyiniz.
Cümle Dışı Unsur - Gizli Ö.- B.li N. - Y
CÜMLE VURGUSU
Bir cümlede önemle belirtilecek öğe yüklemden önce getirilir. Öğeler, yükleme olan yakınlıklarına göre değer kazanır. Bu nedenle yüklemden hemen önce bulunan öğe cümlenin en önemli öğesi olur ve vurgulu okunur.
♦ )Normal bir cümlede yükleme en yakın olan öğe vurguludur.
Dün, beni dershanede o gördü. (Özne vurgulanmış.)
Dün, o beni dershanede gördü. (Dolaylı Tümleç vurgulanmış.)
O, beni dershanede dün gördü. (Zarf Tümleci vurgulanmış.)
Dün, o dershanede beni gördü. (Nesne vurgulanmış.)
b)Yüklem, cümlenin başında ise vurgu yüklemdedir. Gitti, arkasına dahi bakmadan.
Y.
İsim cümlelerinde ise vurgu yüklemdedir.
* Komşumuz terbiyelidir. * Bugün hava çok güzeldir.
Kurallı cümlede vurgunun yüklemden önceki sözcük veya öğede bulunduğunu belirttik. “mı, mi” soru ekleriyle kurulan soru cümlelerinde ise vurgu soru ekinden önceki soru ekinin bağlı olduğu sözcükte veya öğededir.
Dün sizi otobüste Hasan mı görmüş? Hasan dün sizi otobüste mi görmüş? Hasan dün otobüste sizi mi görmüş?
Not: Soru sözcükleriyle kurulan soru cümlelerinde vurgu cümlede soru anlamını sağlayan sözcüklerdir.
Bu çiçekleri size kim getirdi? Ahmet size bu çiçekleri ne zaman getiri? Ahmet size dün neyi getirdi?
NOT: Cümlede vurgulanmak istenen öğe her zaman yüklemden önce getirilir; ancak –mi? soru edatının kullanıldığı cümlelerde vurgu –mi? soru edatından önceki öğededir.
Örnek1: Yarın Isparta’ya gideceğiz. (DT görevindeki “Isparta’ya” kelimesi vurgulanmış.)
Örnek2: Yarın mı Isparta’ya gideceğiz? (Vurgu ZT görevindeki “Yarın” kelimesine kaymıştır.)
ü Cümlede öğeler açıklayıcısıyla birlikte kullanılabilir.
Örnek: Sözü edilen kitabı, Yaban’ı, okumalısın.
B.li N Açıklayıcısı
ü
Ödev: Bir hafta içinde bu konu ile ilgili iki yüz soru çözün.
|
Yüklem cümlenin en önemli öğesidir. Fiil cümlelerinde vurgulanmak istenen kelime ya da kelime grubu yüklemden hemen önce gelir. İsim cümlelerinde ise vurgulanmak istenen kelime yüklemin kendisidir.
Örnek1: Yarın tatile gidiyoruz. (“Tatile” kelimesi vurgulanmış.)
Örnek2: Tatile yarın gidiyoruz. (“Yarın” kelimesi vurgulanmış.)
Örnek3: Gülleri ve halısıyla ünlü şehrimiz, Isparta’dır. (“Isparta” kelimesi vurgulanmıştır. İsim cümlesi olduğu için. İsim cümlesi olmasaydı, “Yüklemden bir önceki öğe vurgulanmıştır.” derdik.)
. 1-Aşağıdaki cümlelerden hangisinin öğe dizilişi
A) Beni neden sinir ediyorsun?
B) Gök gürültüsü insanları korkutur.
C) Bu işin içinden çıkamazsın
D) Tren yavaşlayınca yere atlıyorlar
2. "Babam dükkânında satacağı öteberiyi İstanbul'dan getirirdi." cümlesinin öğeleri sırasıyla aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A-Özne, dolaylı tümleç, belirtili nesne, yüklem
B-Özne, zarf tümleci, belirtili nesne, yüklem
C-Özne, belirtisiz nesne, zarf tümleci, yüklem
D-Özne, belirtili nesne, dolaylı tümleç, yüklem
3."O, hiçbir zaman hayvanlara zarar vermek istemiyor." cümlesinde aşağıdaki sorulardan hangisine karşılık yoktur?
A) Ne? B) Neyi? C) Kim? D) Ne zaman
4.Aşağıdakilerin hangisinde vurgu, zaman üzerindedir?
A-Oya, yarın akşam uçakla Adana’ya gidecek.
B-Yarın akşam uçakla Adana’ya Oya gidecek.
C-Oya, Adana’ya uçakla yarın akşam gidecek.
D-Oya, yarın Adana’ya akşam uçakla gidecek.
5. “Uzaktan geliyordu, biraz önce duyduğum sesler.”cümlesinde öğelerin doğru dizilişi hangisidir?
A-Özne-tümleç-yüklem B-Yüklem- tümleç-özne
C-Tümleç-yüklem- özne D-Tümleç-özne-yüklem
6-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “nesne” cümlenin en önemli öğesi durumundadır?
A-Kaptan, geminin güvertesinde yolcuları saygıyla karşıladı.
B-Geminin güvertesinde yolcuları saygıyla kaptan karşıladı.
C-Kaptan geminin güvertesinde saygıyla yolcuları karşıladı.
D-Kaptan, yolcuları saygıyla geminin güvertesinde karşıladı.
7.Hangi cümlenin öğeleri “özne-dolaylı tümleç- yüklem” şeklinde sıralanmıştır?
a-Kazım Efendi, sokağın köşesindeki küçük dükkânı kiraladı.
b-O, müşterinin her istediğini karşılamayı düşündü.
c-Ekmekten pirince kadar her şey bu dükkânda bulunacaktı.
d-Alış verişe gelen herkes dükkânın yeni sahibini kutladı.
8. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yalnızca özne ve yüklemden oluşmaktadır?
a-Okula giderken babama rastladım.
b-Geçmiş günleri andıkça umutlanırım.
c-Telgrafı alır almaz yola koyuldum.
d-Arabasını satan adam üzgündü.
"Arkadaşım her sabah okula isteyerek: gidiyor."
9-Cümlesinde, öğelerin sıralanışı ağıdaki seçeneklerden hangisinde uygundur?
A-Özne - dolaylı tümleç - zarf tümleci -nesne - yüklem
B-Özne - zarf tümleci - dolaylı tümleç -zarf tümleci -yüklem
C-Özne - zarf tümleci - nesne - dolaylı tümleç-yüklem
D-Özne - dolaylı tümleç - nesne - zarf tümleci - yüklem
10-Aşağıdaki cümlelerden hangisi, yükleme sorulacak "kim", "ne zaman", "nasıl", "nereye" sorularının tümüne cevap vermektedir?
A-Bahçedeki bütün çiçekleri hortumla suladım.
B-Öğretmenin dün verdiği ödevleri severek yaptım.
C-Bir saat sonra sevinçle yanımıza geldi.
D-Dün konuştuğumuz öğrenci, arkadaşınız mı?
11-Aşağıdaki cümlelerin hangisinde öğelere ayırmada bir yanlışlık yapılmıştır?
A- Oğluma / yeni çizgi filmler / aldım.
B- Yolculuk / bir öğrenme / yöntemidir.
C- Aradığınız konuyu / bu kitapta / bulabilirsiniz.
D-Karanlığın ortasında patlayan havai fişekler /çok /güzeldi.
A) Sana ne diyeceğimi bilemiyorum doğrusu.
B) Bahçede yabancılar mı var?
C) Bu vazoyu okul arkadaşım verdi.
D) Kapıya “Sessiz olun!” yazısı asmışlar.
13- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtisiz nesne kullanılmıştır?
A) Kapıcı: “Ekmek lazım mı abla?” dedi.
B) İnsanları sevmeyen kendini de sevemez
C) Babamdan üç saattir haber alamıyoruz.
D) Badem ağaçları çiçeklenmeye başlamış.
14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf tümleci kullanılmamıştır?
A) Bu yıl sonbaharda tatile çıkacağım.
B) Evde tıkılı kalmaktan nefret ediyorum.
C) Sabahları erken kalkarım.
D) Geldiğini görünce çok sevindim.
15-"Öğretmenin dün anlattığı konuyu çok iyi anladım." cümlesi yükleme sorulan hangi sorulan cevaplandırmaktadır?
a-Neyi, nasıl, kim?
b-Ne zaman, neyi, nasıl, kim?
c-Kimi, ne zaman, nasıl?
d-Ne zaman, nerede, kim?
16-Aşağıdaki cümlelerden hangisinin öznesi zamirdir?
a-Seni dün okulda göremedim.
b-Sınav olduğu için hepsi okula gelmişti.
c-Müdür, herkesin burada toplanmasını istedi.
d-Konukları ağırlamak için gereken hazırlıkları yapmalıyız.
17-Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde yer alan sorular, "O, bütün geceyi pek rahatsız ve uykusuz geçirdi." cümlesinin öğelerini verir?
a-Ne zaman - niçin – kim b-Neyi - nasıl - kim
c-Ne zaman - nasıl – kim c-Neyi - niçin – kim
18-Aşağıdaki cümlelerden hangisinin öğeleri “özne-dolaylı tümleç-belirtili nesne-yüklem” şeklinde sırlanmıştır?
a-Çocuk badanaları dökülmüş odada ödevini yapıyordu.
b-Kırık camdan gelen soğuk hepimizi hasta etti.
c-Çocuk öksürünce annesi korkuyla ona baktı.
d-Soğuk havada paltosuz çıkmama annem izin vermez.
